به گزارش ثریا - دانشگاه یک نهاد صرفاً آموزشی یا پژوهشی نیست، بلکه نقشی حیاتی در راستای توسعه و تقویت سرمایه فرهنگی و اجتماعی دارد و بسیاری از کارکردهای خرد و کلان نهاد دانشگاه در ذیل کارکردهای فرهنگی تعریف می‌شود. 

با توجه به تحولات بزرگ فرهنگی در سطح کشور گفت‌‌وگویی با محمدعلی روزبهانی معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه هنر در خبرگزاری فارس داشتیم تا از نقطه‌نظرات وی در راستای مسائل فرهنگی و اجتماعی این دانشگاه بهره‌مند شویم. 

*تاریخچه شکل‌گیری دانشگاه هنر

 از چگونگی شکل‌گیری و ایجاد دانشگاه هنر برایمان بگویید.

روزبهانی: هنر به معنای جدیدی که حدود دو قرن است در جهان رواج یافته است، در ایران ورود متاخری داشته است. نقاشی یکی از رشته‌های مدرسه دارالفنون بود. دارالفنون خودش مدرسه‌ای نظامی بود که آموزش‌های مورد نیاز آن زمان دربار قاجار با سبک و سیاقی اروپایی برعهده داشت. نخستین کارآمدی آن هم در توپ‌ریزی و استفاده از توپخانه در نبرد هرات بود. آموزش نقاشی هم از آن رو اهمیت داشت که در تبلیغ و یا به تصویرکشیدن رویدادهای مهم دربار ایران کاربرد داشت. 

در ابتدا با تأسیس مدرسه دارالفنون مواجه بودیم که یک مدرسه نظامی بود و افرادی که در خدمت نظام بودند یا در حوزه‌های مستندنگاری، تصویرسازی روزنامه‌ها و نقاشی از رویدادهای تاریخی که در دربار اتفاق می‌افتاد، فعالیت داشتند، در این مدرسه آموزش می‌دیدند.

این آموزش‌ها، آموزش‌های ایرانی نبود و روح غالب بر دارالفنون جوی وارداتی و غرب گرایانه بود. صنیع‌الملک و کمال‌الملک و شاگردان آنها سرعت ورود نقاشی و گرافیک جدید به ایران را دوچندان کردند تا اینکه نخستین آموزش رسمی هنر در معنای معاصرش، توسط آندره گدار فرانسوی به عنوان نخستین رئیس دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران آغاز شد.

آندره گدار خود دانش آموخته دانشگاه هنرهای زیبای پاریس بود و سنت فرانسوی داشت که آموزش هنر به واسطه وی در ایران بنیان­گذاری شد. البته پیش از تاسیس دانشکده هنرهای زیبا، با استقلال کلاس موزیک به صورت یک مدرسه مستقل و تأسیس هنرستان عالی موسیقی، از سال ۱۲۹۷، ما نهاد آموزشی مستقلی برای هنر تاسیس کرده‌ایم که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی از ادغام این نهاد با چهار مرکز آموزش عالی دیگر شامل دانشگاه فارابی، دانشکده هنرهای تزیینی، دانشکده هنرهای دراماتیک و هنرکده موسیقی ملی، مجتمع دانشگاهی هنر در سال ۱۳۵۸ تاسیس می­‌شود و در ادامه در دهه­‌های بعدی با گسترش رشته به دانشگاه جامع آموزش هنر در جمهوری اسلامی ایران بدل می‌شود. دانشگاه هنر حاصل این اراده است. دانشگاهی که نیازهای جامعه انقلابی و تحول یافته ایرانی برآورده سازد.

این دانشگاه از انگشت­‌شمار دانشگاه‌هایی است که در جمهوری اسلامی تمام رشته‌های هنری را در بر می‌گیرد و راهبردی آموزش دانشگاهی هنر در ایران را بر عهده دارد.

* عبور از دوران رخوت رکود و رخوت

 در مدت زمان کوتاهی که در جایگاه معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه هنر قرار گرفته‌اید، اولویت اصلی‌تان در حوزه فرهنگی برای دانشجویان چه بوده است؟

روزبهانی: پیش از این با یک دوران رکود و رخوت به نام همه‌گیری کرونا مواجه بودیم که می‌توان خیلی از مشکلات را بر گردنش انداخت. فعالیت‌های فرهنگی و هنری، گروهی است. زمانی که هنرمندی کاری را خلق می‌کند، دیده شدن و نمایش اثر اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. به عنوان مثال کارگردانی که فیلم سینمایی می‌سازد یا مستندی تولید می‌کند باید اثرش را در سینما به نمایش بگذارد یا اگر هنرمندی تولید یک اثر موسیقیایی یا کار نمایشی دارد، اثرش نیازمند دیده شدن یا نقد کردن است. بنابراین دوران همه‌گیری کرونا آسیب‌ زیادی به دانشگاه هنر زد. در این دوران اجتماعات ممنوع و امکانات به فضای مجازی محدود شد و از طرفی برخی از آموزش‌های مهارتی و کارگاهی، قابلیت اجرا و آموزش در فضای مجازی را نداشت.

دانشگاه هنر، دانشگاهی بود که جشنواره‌های دانشجویی مختلفی از جمله جشنواره بین‌المللی تئاتر عروسکی، جشنواره  بین­‌المللی فیلم کوتاه نهال، جشنواره موسیقی صبا، جشنواره نقاشی ژکال را برگزار می‌کرد و جلودار برگزاری جشنواره‌های هنری بین دانشجویان کشور بود که فضای بسیار بانشاطی در کشور و دانشگاهها­ رقم می‌زد؛ اما به واسطه کرونا خیلی از این موارد را نتوانست برگزار کند.

* ارائه فضای آزمون و خطا در دانشگاه به دانشجویان

دوره جدید فعالیت معاونت فرهنگی دانشگاه هنر با عبور از این رخوت و رکود آغاز شده است. به واسطه بحران کرونا فعالیت انجمن‌های علمی دانشجویی، کانون‌های فرهنگی و نشریات دانشگاه‌‌ها کم‌رنگ شده بود که با فراخوانی که اعلام کردیم، به سرعت این حوزه‌ها فعال شدند. اگر به دانشجویان و جوانان کشور فضای آفرینش‌گری و بالندگی بدهیم، نه فقط بسیاری از مشکلات یک دانشگاه، چه بسا مشکلات کشور حل می‌شود. در دانشگاه هم فضای آزمون و خطا به دانشجویان داده‌ایم و نیروی جوانی را برای حل مشکلات و مسائل کشور به یاری گرفته‌ایم؛ لذا در دانشگاه هنر، اتفاقات را از بالا به پایین رقم نزده‌ایم و محور فعالیت خود دانشجویان هستند.

* کنکور متر و معیار خوبی برای سنجش نخبگی نیست

با فعال شدن انجمن‌های علمی و کانون‌های دانشجویی دانشگاه، دانشگاه مجدداً جان تازه‌ای گرفته و بعد از چنین حضوری؛ بعد از سال‌ها جشنی کم‌نظیر و بی‌بدیل برای دانشجویان نوورود با مشارکت خود دانشجویان در دانشگاه برگزار شد که با استقبال کم نظری مواجه شد. از احوالات دانشجویان پیدا بود که انگیزه و انتظاراتی از دانشگاه دارند و انتظارات‌شان به حق است و دوست دارند به آنها فرصت داده شود و از ظرفیت‌هایشان استفاده شود.

کنکور متر و معیار خوبی برای سنجش نخبگی نیست اما دانشگاه‌ هنر، برای دانشجویان جایی است که بعد از سال‌ها تحصیل و درس خواندن در آموزش و پرورش توانستند از یک ماراتن علمی به نام کنکور با مؤفقیت عبور کنند و وارد دانشگاه شوند؛ پس ما مسؤولین نیز باید تلاش کنیم انتظارات این افراد را با حداکثر توان برآورده کنیم.

در حال تقویت جشنواره‌های دانشجویی نیز هستیم. متأسفانه امسال فقط موفق به برگزاری جشنواره فیلم نهال شدیم. مقدمات و برنامه‌ریزی چند جشنواره دیگر نیز انجام شده و پیش بینی می‌کنیم امسال چند جشنواره سراسری و پرشور احیاء و برگزار شود که بی‌تردید منجر به بالندگی دانشگاه هنر خواهد شد. دانشگاه هنر ظرفیت‌­ها و توانمندی­‌های بسیار متفاوتی با دیگر دانشگاه­‌ها دارد و این وظایف ما را بسیار سنگین‌­تر کرده است.

 دانشگاه هنر چه تفاوتی با دیگر دانشگاه­‌ها دارد؟

روزبهانی: خوب این مساله‌­ای است که حتی محتاج توجه بیشتری از سوی وزارت علوم است. ما در دانشگاه هنر مرز متمایز و مشخصی بین فعالیت علمی و فعالیت فرهنگی نداریم. چه بسا بتوان در اکثر رشته‌های دانشگاهی، فعالیات‌­های فرهنگی امری فوق برنامه و در حاشیه تلاش‌های علمی دانشگاه و دانشجویان قلمداد می‌­شود. ساختار حمایتی علوم هم متأثر از این تمایز است، در حالی که در رشته‌­های هنری، فعالیت علمی و مهارتی اساتید و دانشجویان در غالب موارد فعالیتی کاملا فرهنگی است. ژوژمان­‌ها و نمایشگاه­‌های پایانی بسیاری از کلاس­‌ها از متوسط کیفیت فعالیت­‌های فوق برنامه دانشجویی بالاتر است. بسیاری از جشنواره‌­هایی که به مقوله هنری نگاهی عمومی دارند و هنر را به مثابه امری حاشیه‌­ای در نظر آورده‌­اند، برای دانشجویان هنر جذاب نیستند. از این رو دانشگاه هنر این وظیفه را بر دوش گرفته و جشنواره­‌های تخصصی هنری با داوری اساتید برجسته و معتبر در حوزه‌های مختلف هنری را برگزار می­‌کند.

به عنوان مثال ممکن است دانشکده مهندسی شیمی برای طراحی فرایندهای نانوتکنولوژی همایشی برگزار کند که وقتی صحبت از آن می‌شود، همه می‌گویند یک برنامه علمی است؛ اما در دانشگاه هنر یک روح فرهنگی و هنری در تمامی فعالیت‌های دانشجویان و افراد دانشگاه حاکم است که فعالیت‌­های علمی و آموزشی دانشجویان را با دغدغه‌­های فرهنگی­‌شان یکپارچه کرده است. برای مثال زمانی که یک ورودی از دانشجویان رشته تئاتر دانشگاه هنر، پروژه فارغ‌التحصیلی­‌شان را اجرا می‌­کنند، نمی‌توانیم بگوییم چنین برنامه‌ای علمی یا فرهنگی است زیرا این ساحت‌­ها با یکدیگر آمیخته هستند و جدا از یکدیگر نیستند.

* نهاد علم و نهاد سیاستگذاری رابطه مستقیم و پیوسته‌ای با یکدیگر ندارند

 به نظر شما دانشگاه هنر از عهده­ مسؤولیتی که در زمینه راهبری آموزش هنر در جمهوری اسلامی ایران داشته است برآمده است؟ فارغ­‌التحصیلان شما نیازهای جامعه ایرانی به هنر را برآورده می­‌کنند؟

روزبهانی: پاسخ به این پرسش آسان نیست. به نظر من رسیدن به قله­‌های مورد انتظار، محتاج اراده­‌ای فراگیر است و البته بیشتر از اراده تلاش وزارت علوم و دانشگاه هنر است. پیش از هر پاسخی باید رابطه علم و سیاستگذاری یا رابطه نهاد علم و نهاد برنامه‌­ریزی­‌های کلان کشور در حوزه فرهنگ و هنر را ارزیابی کنیم. در یک تقسیم‌­بندی آسیب‌زا نهاد علم و نهاد سیاستگذاری رابطه مستقیم و پیوسته‌ای با یکدیگر ندارند.  شاید طرفین این رابطه نیز به این جدایی راضی باشند. اهالی دانشگاه چه اساتید و چه دانشجویان در این وضعیت مسؤولیتی در مقابل جامعه یا وضع موجود فرهنگ و هنر نخواهند داشت و سیاستگذاران و برنامه­‌‌ریزان هم از حضور ناظری خارج از روندهای اداری معمول­‌شان مبرا هستند. اما در نهایت این دو نهاد ناگزیر هستند که به یکدیگر نزدیک­ شوند تا نهاد علم و دانشگاه­یان ناظر به مسائل و موضوعات ملی و ضروری کشور پاسخی در خور آماده کنند. ما در حد بضاعت خود برنامه­ای را در این زمینه در دست اقدام داریم.

با گفت‌وگویی که با دبیر کمیته فرهنگ و هنر مجمع تشخیص مصلحت نظام داشتیم، وارد حوزه ارائه مشاوره­‌های فرهنگی در حوزه سیاستگذاری و برنامه‌­‌ریزی  شده­‌ایم. مذاکراتی با برخی نهادها صورت گرفته تا نهادی به نام باشگاه مشاوران جوان در دانشگاه هنر تأسیس کنیم. جمع قابل توجهی از دانشجویان ما اهل قلم، فکر و برنامه‌ریزی هستند، این دانشجویان باید به مدد نهادهای سیاست‌گذاری و اساتید بیایند و بگویند در حوزه سیاست‌گذاری موسیقی، هنرهای نمایشی و سینما  و دیگر هنرها چه باید کرد.

دانشگاه متشکل از اساتید، دانشجویان و کارمندان است. زمانی که دانشجویان احساس کنند در برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری میدانی که عرصه عمل و کُنش خود دانشجو است، دخیل هستند،‌ قطعا ً احساس مسؤولیت و تعلق بیشتری برای تعالی کشورشان خواهند داشت. از طرفی زمانی که نهاد سیاست‌گذار دو چشم بینا داشته باشد و عرصه میدان را با جزئیات و شفافیت مشاهده کند، بسیار بهتر می‌تواند در عرصه فرهنگ، راهبری و سیاست‌گذاری کند. زمانی که سیاست‌گذار جزئیات را ببیند، ما هم با یک سیاست‌ بهتر، به آینده روشن‌تر و دستاوردهای بیشتری برای انقلاب و جمهوری اسلامی دست پیدا می‌‌کنیم.

* اختصاص بودجه بیشتر به دانشگاه 

 بودجه فرهنگی که در اختیارتان قرار می‌گیرد کفاف برنامه‌های فرهنگی دانشگاه را می‌دهد یا خیر؟

روزبهانی:  وضعیت بودجه از سال گذشته بهتر است اما باید مقدماتی فراهم کنیم تا بودجه بیشتری به دانشگاه اختصاص یابد. انتظارمان از توجه به عرصه فرهنگ و هنر خیلی بیشتر از وضع موجود است. باید مقدماتی برای آفرینش‌گری و خلق اثر هنری فراهم شود. همانطور که بیان کردم، در دانشگاه هنر مرز شفافی بین فعالیت‌های علمی، هنری، آموزش و پژوهش وجود ندارد. کارهای فرهنگی دانشجویان دانشگاه هنر، فعالیتی فوق برنامه و یا امری سرگرم­‌کننده در اوقات فراغت نیست؛ بسیاری از دانشجویان ما مراحل مقدماتی آموزش و آفرینندگی را پیش از دانشگاه از سر گذرانده‌­اند. برخی همزمان با تحصیل در آموزشگاه­‌های هنری به تدریس و کسب درآمد می‌­پردازند. خوب ما از فعالیت­‌های فرهنگی در دانشگاه هنر سخن می­‌گوییم که از مراحل اولیه و آماتوری عبور کرده و پیش از مرحله­ حرفه­ای­ شدن قرار دارد. این محتاج توجه و از جمله بودجه و اعتباری بسیار بیشتر از وضعیت موجود است.

شاید چند سال فاصله با فناوری­‌های مدرن را بشود با انتقال تکنولوژی یا برخی تدابیر دیگر قدری جبران کرد، اما نمی‌­توان در پرورش استعدادها و تربیت فرهنگی هنرمندان کشورمان کمترین تعلل و کوتاهی را داشت. اگر یک هنرمند به درستی حمایت نشود و پرورش و آموزش هنرمندان کشورمان با موانعی مواجه شود، قطعاً مهاجمان فرهنگ و تمدن این سرزمین جای فرزندان و دانشجویان  ما خواهند نشست و بحران آفرینی خواهند کرد. اینطور نیست که بگوییم فعلاً بودجه به هنر نمی‌رسد و منتظر بمانیم تا شاید ۱۰-۵ سال دیگر شاید بودجه‌ای به این بخش اختصاص یابد.

در این سال‌ها رقبای خارجی، ضدفرهنگی، ضدایرانی و ضداسلامی در دنیای معاصر تولید محصول می‌کنند و به نوعی فرهنگ کشور را دگرگون می‌کنند. این افراد ایده‌ها و علقه‌ها را هدایت و سامان‌دهی می‌کنند، بنابراین جای هیچ درنگی نیست.

عرصه تأثیرگذاری هنر بر هیچکس پوشیده نیست. زمانی که یک هنرمند یا یک پزشک مهاجرت می‌کند در نگاه اول شاید بگوییم اهمیت پزشک بیشتر است؛ اما نباید کار یک هنرمند را کم‌اهمیت جلوه داد. کاری که هنرمند انجام می‌دهد به یکباره با وسعت مخاطبینی که دارد گاه جمع کثیری را تحت­تاثیر قرار می‌دهد و علایق و عواطف آنها را هدایت می‌­کند. ما نمی‌گوییم به همان اندازه که به صنعت توجه شده، به هنر هم توجه شود. تا رسیدن به این توجه، فاصله زیادی داریم اما حداقل انتظار این است که بودجه و اعتبارات به حوزه هنر از این مظلومیت خارج شود.

 بحران اعتبارات در زمینه هنر از کجا نشات گرفته است؟

روزبهانی: درک و دریافت درستی از هنر و اهمیت آن نداریم. به طور معمول و از نگاه عرفی هنر را مقوله‌­ای از جنس سرگرمی و تفریح و در بهترین حالت یکی از ده­ها ابزار موجود برای انتقال مفاهیم و پیام‌­ها می­‌دانند و این نگاه عرفی در بسیاری موارد منظری بوده که سیاستگذار یا برنامه‌­ریز فرهنگی کشور نیز بدان دچار بوده است. نمی‌خواهیم بگوییم همه فرهنگ در هنر نمایان می‌شود اما طبق یک نظریه حداقلی که همه با آن توافق دارند، هنر پوسته و کالبد یک تمدن است. اگر این همه به تمدن صفوی پرداخته می­‌شود، به دلیل شاهکارهایی همچون مسجد امام و مسجد جامع اصفهان و کاشی‌‌کاری‌هایش است که ماندگار شده است.

انقلاب اسلامی نه فقط بزرگترین امید مسلمانان و ایرانی‌ها بلکه بزرگترین امید مستضعفان جهان است. جمهوری اسلامی تنها ملتی است که علیه امپریالیسم، استثمار و استعمار پرچمی برافراشته و این پرچم، فقط پرچم شیعه‌گی و دفاع از حقیقت نیست، بلکه پرچم دفاع از انسانیت نیز هست. جمهوری اسلامی به جهانیان می‌گوید شما با هر آیینی که هستید و مقابل ظلم و تباهی ایستادگی می­‌کنید، ما با شما هستیم و مقابل ظلم می‌ایستیم. حیف است چنین انقلابی با چنین مفاهیم بلندی، در امر تاثیرگذار و بنیادینی به نام هنر دچار ضعف و کمبود باشد.

در کشور استعدادهای شگرفی بین دانشجویان دانشگاه‌ هنر و دیگر جوانان ایرانی که اهل ذوق هستند داریم. این افراد اهل آفرینش هنری هستند که متأسفانه به دلیل عدم اختصاص بودجه مناسب، در برخی مواقع حتی معطل پول بوم و رنگ و یا اجاره دوربین و وسایل هستند و از طرفی بسیاری­شان دغدغه‌­مند مسائل کشور هستند و می­‌خواهند برای میهن و آیین­‌شان کاری کنند.

منبع : دانشگاه هنر